Chiqindilardagi oltin: O'zbekiston metallurgiya shlakini qanday daromadga aylantirmoqda

Innovatsion texnologiyalar sanoat chiqindilariga ikkinchi hayot bermoqda va iqtisodiyot uchun yangi ufqlar ochmoqda

Markaziy Osiyo qalbida haqiqiy sanoat inqilobi kechmoqda. Tabiiy boyliklari bilan mashhur O'zbekiston o'z metallurgiyasi tarixida yangi bobni ochmoqda. Mamlakat nafaqat po'lat va rangli metallar ishlab chiqarishni ko'paytirmoqda --- u ilgari foydasiz chiqindi hisoblangan narsani qimmatli xom ashyo va iqtisodiy o'sish manbasiga aylantirmoqda.

Muammo ko'lami va innovatsion yechimlar

Tasavvur qiling: har bir tonna eritilgan po'latga 300 kg gacha shlak to'g'ri keladi. Hozirgi ishlab chiqarish hajmi yiliga 950 000 tonna po'lat bo'lgan sharoitda, O'zbekiston metallurgiya korxonalari taxminan 280-300 ming tonna shlak chiqindi ishlab chiqarmoqda. O'n yillar davomida ishlash natijasida chiqindi to'plash joylarida bu sanoat qoldiqlarining millionlab tonnalari to'plangan, bu nafaqat ekologik muammo yaratadi, balki ulkan iqtisodiy salohiyatni ham boy beradi.

Biroq, o'zbek metallurglari o'zining nafisligi va samaradorligi bilan hayratga soladigan javobni topishdi. Mamlakatning yetakchi korxonalari chiqindilarni daromadga aylantiradigan kompleks qayta ishlash texnologiyalarini joriy etmoqda.

Soha yetakchilari yo'l ko'rsatmoqda

O'zbekistonda ishlab chiqarilayotgan po'latning 80% ini ishlab chiqaradigan mamlakatning yirik metallurgiya korxonasi "O'zmetkombinat" AJ ilmiy fantastika kabi eshitiladigan, ammo real ishlayotgan texnologiyani joriy etdi:

• Magnit separatsiya yordamida 15% gacha metall qo'shilmalarni ajratib oladi, bu yiliga taxminan 45 000 tonna metalni ishlab chiqarishga qaytarish demakdir.
• Quvvatli maydalagichlar va elaklar shlakni 200 000 tonna fraksiyalangan shag'alga aylantiradi.
• Maxsus tegirmonlar mayda fraksiyalarni 30 000 tonna mineral kukunga maydalaydi.
• Eritilgan shlakdan esa sement sanoati uchun 50 000 tonna granula olinadi.

Natija ta'sirchan: shlakni utilizatsiya qilish darajasi 95% ga yetdi, iqtisodiy samara esa yiliga 15-20 million AQSh dollariga baholanmoqda.

Olmaliq kon-metallurgiya kombinati (OKMK) ham orqada qolmayapti. Bu yerda flotatsion boyitishni qo'llagan holda joriy va to'plangan shlaklarni qayta ishlashning noyob texnologiyasi ishlab chiqilgan. Bu usul ilgari mumkin bo'lmaydigan deb hisoblangan 92% gacha mis va boshqa rangli metallarni ajratib olish imkonini beradi.

2020 yilda OKMK 1,4 million tonna shlakni qayta ishladi va ta'sirchan natijalarga erishdi:

• 78 000 tonna tovar ferroxrom
• 120 000 tonna metall konsentrati
• 850 000 tonnadan ortiq yuqori sifatli shag'al

Bu raqamlar shunchaki statistika emas --- ular mamlakat iqtisodiyotiga va atrof-muhitni muhofaza qilishga real hissani aks ettiradi.

Fan sanoat xizmatida

O'zbek olimlari erishilgan yutuqlar bilan cheklanib qolmasdan, metallurgiya shlaklarini utilizatsiya qilishning yangi samarali usullarini yaratish ustida ishni davom ettirmoqda.

Umumiy va noorganik kimyo institutida shlaklardan yengil betonlar uchun g'ovak to'ldiruvchilar olishning innovatsion texnologiyasi ishlab chiqildi. Laboratoriya sinovlari shuni ko'rsatdiki, bunday to'ldiruvchilardan foydalanish betonning mustahkamlik xususiyatlarini saqlab qolgan holda uning zichligini 25-30% ga kamaytirish imkonini beradi. Bu qurilish sohasi uchun yangi imkoniyatlar ochadi va yengilroq hamda tejamkor konstruksiyalar yaratish imkonini beradi.

Toshkent davlat texnika universiteti olimlari yana ham uzoqroqqa borishdi va nodir va tarqoq elementlarni ajratib olgan holda shlaklarni kompleks qayta ishlash usulini yaratishdi. Ularning texnologiyasi shlaklarda mavjud bo'lgan vanadiyning 95% gacha va titanning 80% gacha ajratib olish imkonini beradi. Bu nafaqat chiqindilarni utilizatsiya qilish muammosini hal qiladi, balki O'zbekistonda yuqori texnologiyali ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun yangi istiqbollarni ochadi.

Iqtisodiy salohiyat va ekologik ta'sir

Ekspertlar baholashicha, O'zbekistonda to'plangan shlak to'plamlarini qayta ishlash salohiyati 50 million tonnadan ortiqni tashkil etadi. Ulardan oqilona foydalanish ulkan iqtisodiy samara berishi mumkin. Davlat ekologiya qo'mitasi mutaxassislari hisob-kitoblariga ko'ra, shlak to'plamlarini kompleks qayta ishlash taxminan 500 million AQSh dollari miqdorida mahsulot olish imkonini beradi.

Ekologik jihati ham muhim ahamiyatga ega: shlaklarni qayta ishlash sezilarli yer maydonlarini bo'shatish imkonini beradi. Faqat OKMKning o'zida so'nggi 5 yil ichida shlak to'plamlari maydoni 15 gektarga --- 21 ta futbol maydoniga teng hududga qisqardi. Bu yerlardan endi boshqa maqsadlarda, qishloq xo'jaligidan tortib yangi ishlab chiqarish quvvatlarini yaratishgacha foydalanish mumkin.

Ertangi kunga nazar

Metallurgiya shlaklarini utilizatsiya qilish texnologiyalarini rivojlantirish O'zbekiston sanoatining samaradorligi va ekologik xavfsizligini oshirishning eng muhim yo'nalishiga aylanmoqda. Innovatsion rivojlanish vazirligi prognozlariga ko'ra, 2025 yilga kelib mamlakatda joriy shlaklarni qayta ishlash darajasi 98% ga yetadi, to'plangan to'plamlarni qayta ishlash hajmi esa 2,5 barobarga oshadi.

Bu shunchaki raqamlar emas --- bu yanada toza va samarali sanoat yaratishning haqiqiy yo'li. Shlaklarni qayta ishlash nafaqat ekologik muammolarni hal qiladi, balki yangi ish o'rinlari yaratadi, innovatsion texnolog.