O'zbekiston farmatsevtika bozori: o'sish dinamikasi, asosiy tendentsiyalar va STADA strategiyasi.

Asosiy o'sish kuchi aholi sonining barqaror o'sishi va sohadagi islohotlar, jumladan, dori vositalarini o'zaro tan olish protsedurasi bo'yicha ro'yxatdan o'tkazish tizimining soddalashtirilishi bilan bog'liq. Bu bemorlarga zamonaviy dori vositalariga tezroq kirish imkonini beradi. Shuningdek, 98% savdo chakana segmentga to'g'ri keladi, retseptli dori vositalarining ulushi esa 60–70% ni tashkil etadi.

Global farmatsevtika kompaniyasi STADA, O'zbekistonda faol rivojlanayotgan, 2024 yil yakunlarini chiqarib, asosiy yutuqlarini ajratdi. Retseptsiz segmentda (OTC) kompaniya savdosi qadoqlarda 28% va pullik ifodada 50% o'sdi. Savdo yetakchisi kaltsiy dori vositasi bo'ldi, bu STADA ning bozoridagi o'rnini mustahkamladi.

STADA retseptsiz va retseptli segmentlarda savdo bo'yicha eng yaxshi 3 ta kompaniyaga kiradi.

STADA, yilning eng muhim yutug'i sifatida oftalmologiyada birinchi biosimilyar dori vositasini ishga tushirishini ta'kidladi — bu qari bemorlarda nam makulodistrofiyani davolash uchun mo'ljallangan dori.

«Bu nafaqat biz uchun innovatsion tashabbus, balki bemorlarning hayot sifatini yaxshilash imkoniyatidir», — dedi STADA ning «O'zbekiston+Qirg'iziston» subklasteri rahbari Baxtiyor Xadjimuhamedov.

STADA, «odamlar salomatligi uchun g'amxo'rlik qilish» missiyasiga sodiq qolib, dori vositalari portfelini kengaytirishni va tibbiyot hamjamiyati bilan hamkorlikni mustahkamlashni davom ettiradi, mintaqaning eng istiqbolli farmatsevtika iqtisodiyotlaridan biri uchun yangi standartlarni belgilaydi.

Baxtiyor Xadjimuhamedov, kompaniya 2025 yilda O'zbekistonda onkologiya va endokrinologiya uchun dori vositalarini ro'yxatdan o'tkazishni rejalashtirmoqda, deb ta'kidladi. Kompaniya allaqachon ulardan ayrimlari uchun ro'yxatdan o'tkazish hujjatlarini taqdim etdi.

STADA ning vitse-prezidenti Arminas Matevičius, dori vositalarini ro'yxatdan o'tkazish jarayoni haqida gapirganda, bu boradagi yutuqlarni ta'kidladi. Uning so'zlariga ko'ra, standart protseduralar bo'yicha ro'yxatdan o'tkazish jarayoni kamida 12 oy davom etadi, o'zaro tan olish protsedurasi esa — 3 oy. «Yutuq aniq, lekin hali erishish kerak bo'lgan maqsadlar mavjud», — qo'shimcha qildi u.

Arminas Matevičius misol keltirdi: Moldovada o'zaro tan olish protsedurasi bo'yicha dori vositalarini ro'yxatdan o'tkazish 10 kunni oladi, bu esa aholiga sifatli dori vositalariga tezroq kirish imkonini beradi.

STADA vakillari ma'lumotlariga ko'ra, qonunchilikda ba'zi bo'shliqlar mavjud bo'lib, davlat organlari va bozor ishtirokchilari birgalikda ularni hal qilmoqdalar.

Chakana savdo O'zbekistonda ustunlik qiladi

Avvalgi ta'kidlanganidek, 98% dori vositalari savdosi chakana segmentga to'g'ri keladi, retseptli dori vositalarining ulushi esa 60–70% ni tashkil qiladi. Bu aholi dori vositalarini dorixonadan ko'proq mustaqil ravishda sotib olishini ko'rsatadi.

STADA ning vitse-prezidenti Arminas Matevičius, Qozog'istonda davlat xaridlari bozorning 45% ni egallayotganini ta'kidladi. «U yerda davlat xaridlari dasturi 2011 yilda ishga tushirilgan bo'lib, asta-sekin moliyalashtirishni oshirib, dori vositalari ro'yxatini kengaytirmoqda. Hozirda, masalan, onkologik bemorlar davlat hisobidan to'liq davolanishni olmoqda», — dedi u.

O'zbekistonda shunga o'xshash dastur yaqinda joriy qilindi. Matevičiusning fikricha, uning amalga oshirilishi Qozog'istonga nisbatan 2–3 baravar tezroq bo'lishi mumkin, jumladan, IT va sun'iy intellektdan foydalanish hisobiga.

Dastur samaradorligi uchun tibbiy sug'urtani joriy etish va jarayonlarni — retseptlardan dori vositalarini olishgacha bo'lgan jarayonlarni tartibga solish muhimdir.

Dorixona chakana savdosi: konsolidatsiya muqarrar

O'zbekistondagi dorixona bozori, hozirda ko'plab mustaqil nuqtalar bilan ta'minlangan, konsolidatsiyaga tomon harakatlanmoqda. Arminas Matevičiusning ta'kidlashicha, kichik tarmoqlarni yirik o'yinchilar tomonidan sotib olish — bu Rossiya va Qozog'istondagi kabi tabiiy bosqichdir.

«O'zbekiston — ipak yo'lining bir qismi bo'lib, aholining noyob tadbirkorligi mavjud. Ammo iqtisodiy mantiq ustun keladi: dorixonalar konsolidatsiyalanadi va assortimenti kengaytirishga majbur bo'ladi», — deydi ekspert.

Hozirda dorixonalar 70% mustaqildir. GPP (Yaxshi Dorixona Amaliyoti) standartlarini joriy etish o'yin qoidalarini o'zgartirishi mumkin. Xizmatlar va assortimentga yangi talablar kichik o'yinchilarga qiyinchilik tug'diradi, dori vositalaridan tashqari kosmetika, biologik faol qo'shimchalar va tibbiy maslahatlar berish modellari o'zgarishini tezlashtiradi.

Iqtisodiyotning o'sishi va sifatga bo'lgan talab bozor kelajagini belgilaydi. Yirik tarmoqlar innovatsiyalar orqali pozitsiyalarini mustahkamlashmoqda, mustaqil dorixonalar esa moslashishi yoki bozorga kirishlari kerak. Natijada, O'zbekiston Sharqiy Yevropa yo'lidan o'tadi, bu yerda farmatsevtika chakana savdosi bir necha yetakchilar tomonidan boshqariladi, dorixonalar esa ko'p funksiyali sog'liq markazlariga aylanishi mumkin.