Plastik kartalar sonini cheklash: mutaxassisning maqsad va oqibatlari haqidagi fikri.

Markaziy bank O'zbekistonning bitta shaxsga tegishli bank kartalari soniga cheklovlar kiritdi, bu esa firibgarlik bilan kurashish maqsadida amalga oshirildi. Regulyator ma'lumotlariga ko'ra, avval qonunchilik darajasida bu masala tartibga solinmagan, bu esa ayrim fuqarolarni yuzlab kartalarga ega bo'lishiga olib kelgan. Yangi vaqtinchalik qoidalarga muvofiq, endi jismoniy shaxslarga bir bankda besh kartyacha bo'lishiga ruxsat beriladi, umumiy kartalar soni, shu jumladan virtual kartalar, 20 tadan oshmasligi kerak. Ushbu cheklovlar xorijiy valyutadagi kartalarga tatbiq etilmaydi.

Biroq, bunday cheklovlarning maqsadga muvofiqligi haqida savollar tug'ilmoqda. Bunday choralar ko'plab iqtisodiy, ijtimoiy va biznes tizimlariga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.

To'lov kartalari iqtisodiyotda muhim rol o'ynaydi, iste'molni rag'batlantiradi va foydalanuvchilarni kreditlar, sodiqlik dasturlari va bonus tizimlari orqali qo'llab-quvvatlaydi. Biroq, bank kartalarini chiqarishga qo'yiladigan cheklovlar to'lov imkoniyatlarini murakkablashtirishi, ayniqsa, mintaqalarda, naqd pul aylanishi infratuzilmasiga yuklamani oshirishi mumkin.

Ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlar

Kartalar soniga qo'yiladigan cheklovlar kichik va o'rta biznesga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, ayniqsa, xizmat ko'rsatish sohasida, bu esa naqd pul bilan hisob-kitobga odatlangan mijozlarning qisqarishiga olib keladi. Bu esa daromadlarning kamayishiga, naqd pul operatsiyalari xarajatlarining oshishiga va raqobatbardoshlikning pasayishiga olib keladi. Bundan tashqari, moliya xizmatlari va fintech kompaniyalari, naqd to'lovlar sohasida innovatsiyalar ishlab chiqayotgan, ham qiyinchiliklarga duch kelishadi.

Bunday cheklovlarning firibgarlik bilan kurashishdagi samaradorligi hali ham savol ostida. Naqd pul ham o'g'irlanish xavfiga duch keladi, va kartalar sonini cheklash faqat xavfsizlikni ta'minlash, sug'urta va qo'shimcha mablag'larni boshqarish xarajatlarini oshirishi mumkin. Bundan tashqari, kartalar aylanishiga qo'yiladigan cheklovlar elektron biznes va onlayn to'lovlar rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, bu esa iqtisodiy raqamlashtirishning muhim qismidir.

Xalqaro tajriba

Dunyodagi aksariyat mamlakatlarda kartalarni chiqarish va foydalanish bo'yicha deyarli hech qanday cheklovlar mavjud emas. Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida banklar mijozlarga bir nechta debet kartalarini chiqarishga ruxsat beradi, agar ular turli to'lov tizimlariga (Visa, Mastercard) yoki turli turlarga (masalan, oddiy va premium kartalar) tegishli bo'lsa. AQShda mijozlar ham bir bankda bir nechta debet kartalariga ega bo'lishlari mumkin, ayniqsa, agar ular turli hisob-raqamlarga bog'langan bo'lsa.

Osiyo mamlakatlarida, masalan, Xitoy va Hindistonda, banklar bir nechta debet kartalarini ochishga ruxsat beradi. Rossiyada banklar bir hisobga bir nechta kartalarni chiqarish imkoniyatini taqdim etadi, shu jumladan qarindoshlar yoki qo'shimcha foydalanuvchilar uchun kartalar.

Konstitutsiyaviy huquqlar va cheklovlar

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 21-moddasiga muvofiq, inson huquqlari va erkinliklari faqat qonun asosida va faqat konstitutsiyaviy tuzum, jamoatchilik axloqi, boshqa shaxslarning huquqlari va erkinliklarini himoya qilish yoki jamoat xavfsizligini ta'minlash maqsadida cheklanishi mumkin. Har qanday cheklovlar nisbiy, asosli bo'lishi va belgilangan maqsad bilan aniq va ishonarli bog'liqlikka ega bo'lishi kerak.

O'z mulkidan foydalanish huquqi ham muhim ahamiyatga ega. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 66-moddasiga muvofiq, egasi o'z mulkini o'z ixtiyori bilan boshqarish huquqiga ega. Bu to'lov kartalari kabi moliyaviy vositalardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, 65-modda iqtisodiy erkinlik tengligi prinsipini ta'kidlaydi. Kartalar sonini cheklash ushbu prinsipni buzishi mumkin.

To'lov kartalarini chiqarishga qo'yiladigan vaqtinchalik cheklovlarni qayta ko'rib chiqish zarurligi

To'lov kartalarini chiqarishga qo'yilgan cheklovlar, jamoatchilik fikrini va karta egalari pozitsiyalarini hisobga olmasdan qabul qilingan, bekor qilinishi va yondashuvni qayta ko'rib chiqilishi zarur. To'lov kartasi faqat tranzaktsiyalarni amalga oshirish vositasi bo'lib, ularning sonini cheklash moliya tizimining asosiy muammolarini hal etmaydi. Aksincha, bunday choralar aholi va biznes uchun keraksiz to'siqlar yaratadi, to'lovlarni amalga oshirishni qiyinlashtiradi va qulayligini kamaytiradi.

Buning o'rniga, regulyatorlar naqd to'lovlarni rag'batlantirishga, ularning mavjudligini oshirishga va aholi ishonchini moliya tizimiga mustahkamlashga e'tibor qaratishlari kerak. Naqd to'lovlardan foydalanishni osonlashtirish va ularning kengayishi uchun qulay muhit yaratish moliya sektorining barqarorligi va xavfsizligiga katta hissa qo'shadi.

Asosiy g'oya vaqtinchalik tartibni bekor qilish zarurligidir. Xulosa qilib aytganda, bu choralar firibgarlarning faoliyatiga to'sqinlik qilmaydi, ular yangi sharoitlarga moslashishadi.

To'lov kartalari soniga qo'yilgan cheklov firibgarlik muammosini hal etmaydi , chunki firibgarlik sxemalari yangi sharoitlarga moslasha oladi, va vaqtinchalik choralar uzoq muddatli va samarali bo'lmaslik xavfiga ega. Sun'iy cheklovlar o'rnatish o'rniga, kartalarni chiqarish va aylanish tizimini takomillashtirish va aholi moliyaviy savodxonligini oshirish zarur.

Firibgarlik bilan kurashda muhim qadam aholi orasida moliyaviy xavflar va o'z mablag'larini himoya qilish usullari haqida xabardorlikni oshirishga qaratilgan keng qamrovli axborot kampaniyalarini o'tkazish bo'lishi mumkin. Faqat kompleks yondashuv to'lov operatsiyalarining xavfsizligini real ravishda oshirishi mumkin.

Axror Mahmudov