O‘zbekiston va Rossiya: sanksiya bosimida tovar aylanmasini oshirish imkoniyatlari.
Sanktsiyalar Rossiyaga qarshi 2014 yilda, Qrimning qo'shilishi bilan joriy etila boshlandi. O'sha paytda AQSH, Yevropa Ittifoqi, Buyuk Britaniya, Kanada va boshqa bir qator mamlakatlar tomonidan cheklovlar kiritildi. 2022 yil fevralidan keyin sanktsion bosim keskin oshdi. G'arb mamlakatlari Rossiyaga qarshi minglab yangi cheklovlar joriy etishdi, ulardan ba'zilari: yirik rossiyalik banklarni SWIFT tizimidan uzish, xorijda rossiyalik kompaniyalar va shaxslarning aktivlarini muzlatish, yuqori texnologiyali mahsulotlar yetkazib berish taqiqlari, neft va gaz eksportiga cheklovlar, Rossiya iqtisodiyotiga investitsiyalarni taqiqlash, rossiyalik siyosatchilar, biznesmenlar va davlat xizmatchilariga qarshi shaxsiy sanktsiyalar. AQSH, Yevropa Ittifoqi va Buyuk Britaniyadan tashqari, sanktsiyalarga Kanada, Yaponiya, Janubiy Koreya, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Shveytsariya va hatto an'anaviy neytral Shvetsiya ham qo'shildi. Bu kontekstdan kelib chiqib, savol tug'iladi: bunday sharoitda 30 milliard dollar tovar aylanmasiga erishish mumkinmi?
Iqtisod fanlari nomzodi Nodira Zikrillayeva fikricha, maqsad mutlaqo erishish mumkin, agar Xitoyning bu jarayonlarga ta'sirini hisobga olib, iqtisodiy o'zaro ta'sir tezligini yilda 25% ga oshirsak. “Agar iqtisodiy dinamikamiz ushbu tezlikda saqlanib qolsa, biz ushbu maqsadga hozirgi sharoitlar va mavjud o'zgaruvchilar bilan erishishimiz mumkin. Biroq, ushbu jarayonni ta'sir ko'rsatadigan yangi omillar paydo bo'lishi mumkin”, — deydi mutaxassis. Iqtisodchi shuningdek, iqtisodiy o'zaro ta'sirni qo'llab-quvvatlash uchun yangi institutlar va samarali vositalarni yaratish zarurligini ta'kidlaydi. Xususan, u Rossiya va O'zbekiston o'rtasidagi hisob-kitoblar uchun alohida bank ochishni taklif qiladi, bu esa SWIFT dan foydalanish bilan bog'liq xavflarni kamaytiradi. Biroq, shunga o'xshash mexanizm o'z-o'zidan sanktsion bosim ostida qolishi ehtimoli mavjud.
Toshkent savdo-sanoat palatasi boshqaruvining o'rinbosari Jamshid Salihov shunday deydi: “G'arbning Rossiyaga qarshi sanktsiyalari O'zbekiston bilan tovar aylanmasiga bir qator murakkab ta'sir ko'rsatdi. 2024 yilda u birinchi marotaba $10 milliarddan oshdi va 27% o'sishni ko'rsatdi. Biroq, sanktsion cheklovlar tashqi iqtisodiy operatsiyalar bo'yicha to'lovlarni qiyinlashtirdi, bu esa Rossiyadan O'zbekistonga importni 5% ga kamayishiga olib keldi.” Uning so'zlariga ko'ra, barcha qiyinchiliklarga qaramay, mamlakatlar o'rtasidagi savdo rivojlanishda davom etmoqda va agar hozirgi o'sish sur'atlari saqlansa, belgilangan maqsad erishish mumkin bo'ladi.
Xalqaro huquqshunos Saidaziz Alimov huquqiy jihatlarni sharhlaydi: “O'zbekiston suveren davlat sifatida AQSH, Yevropa Ittifoqi va Buyuk Britaniya sanktsiyalariga amal qilishga majbur emas. Bundan tashqari, Yevropa Ittifoqining sanktsiyalar bo'yicha maxsus elchisi Devid O'Sallivan Tashkentdan o'z sanktsiyalarini bajarishni talab qilmasligini aytgan.” Biroq, uning so'zlariga ko'ra, AQSH boshqa pozitsiyani saqlab qolmoqda: “Amerika sanktsiya rejimi formulasi shundan iboratki, har qanday bitim moddiy yordam ko'rsatish sifatida tan olinishi mumkin va ikkilamchi sanktsiyalar xavfini keltirib chiqaradi. Bu O'zbekiston biznesi uchun rossiyalik kompaniyalar bilan hamkorlikda noaniqlik yaratadi.”
O'zbekiston va Rossiya o'rtasidagi iqtisodiy hamkorlik qarama-qarshi omillar sharoitida rivojlanmoqda. Bir tomondan, umumiy tovar aylanmasi o'smoqda, ikkinchi tomondan — sanktsiyalar moliyaviy hisob-kitoblarni qiyinlashtiradi va Rossiyadan import uchun to'siqlar yaratadi.
Iqtisodchilar tomonidan optimistik baholarga qaramay, sanktsion cheklovlar asosiy chaqiriq bo'lib qolmoqda. 2030 yilga kelib 30 milliard dollar maqsadiga erishish uchun yangi moliyaviy vositalarni ishlab chiqish, xalqaro hisob-kitoblarda moslashuvchanlik va davlat siyosati muvozanatini ta'minlash zarur bo'ladi, bu esa geosiyosiy xavflar va mamlakat iqtisodiy manfaatlari o'rtasida muvozanatni saqlay oladi.
Jurnalist Sayyora Rustamova
Operator – Mivahid Mirrahimov