WB: Xizmatlar sektori O'zbekistondagi struktural o'zgarishlarning asosiy omilidir.

Yangi Jahon banki hisobotida «Xizmatlaringizda?: O'zbekistondagi xizmatlarga asoslangan o'sish potentsiali» ushbu potentsialni baholaydi.

Xizmatlar sektori — O'zbekistonning strukturaviy transformatsiyasining markaziy elementi

Xizmatlar sektori, hozirgi kunda O'zbekistondagi barcha ish o'rinlarining yarmidan ko'proqini tashkil etadi, 1991 yildan beri mamlakatning mustaqillikka erishganidan buyon strukturaviy transformatsiyaning muhim omilidir. 1991 yildan 2022 yilgacha xizmatlar sektoridagi bandlik ulushi 37 foizdan 50 foizgacha oshdi, bu esa deyarli qishloq xo'jaligidagi bandlik ulushidagi pasayishni qoplab oldi.

Biroq, ushbu o'sishning katta qismi past malakali iste'mol xizmatlarida, masalan, chakana savdo va mehmonxona biznesida to'plangan bo'lib, ular odatda past unumdorlikka ega. Ijtimoiy xizmatlar, masalan, sog'liqni saqlash va ta'lim, asosan davlat xarajatlarining oshishi hisobiga kengayib bormoqda.

O'zbekistonda global innovatsion xizmatlar, bilim talab qiluvchi xizmatlar, masalan, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), professional xizmatlar (masalan, konsalting, huquqiy, arxitektura va muhandislik xizmatlari) va moliyaviy xizmatlar ishlab chiqarishdan ikki baravar ko'proq unumdorlikka ega, lekin xizmatlar sektoridagi barcha ish o'rinlarining 5 foizidan kamini tashkil etadi. Bundan tashqari, xizmatlar sektori va boshqa iqtisodiyot sektorlari, ayniqsa ishlab chiqarish sektori o'rtasidagi bog'lanishlar zaif qolmoqda.

Xizmatlar sektorida xususiy sektorga asoslangan o'sish potentsialini amalga oshirish, xizmatlar sektori va boshqa sektorlardagi bog'lanishlarni kuchaytirish, global innovatsion xizmatlar ulushini oshirish va past malakali iste'mol xizmatlarining unumdorligini oshirish orqali amalga oshirilishi mumkin.

Siyosiy kun tartibi: bog'lanish, raqobatbardoshlik va imkoniyatlar (3C)

O'zbekiston xizmatlar sektoridan qo'shimcha o'sishni ta'minlash va ish o'rinlarini yaratish uchun uchta asosiy siyosat sohasiga e'tibor qaratishi mumkin: bog'lanish, raqobatbardoshlik va imkoniyatlar (3C).

Jahon tajribasidagi davlatlar bilan solishtirganda, O'zbekiston bog'lanish (logistika samaradorligi indeksida va internetdan foydalanayotgan aholi ulushi bo'yicha) va imkoniyatlar (AKT bo'yicha asosiy ko'nikmalarga ega bo'lganlar ulushi va oliy ta'lim muassasalariga qabul qilish darajasi bo'yicha) bo'yicha o'rtacha darajadan pastda, raqobatbardoshlik bo'yicha esa pastki uchlikda joylashgan (xizmatlar savdosiga cheklovlar bo'yicha).

Dengizlarga cheklangan ikki qit'ali mamlakat sifatida, O'zbekiston bozorlarga kirishni yaxshilash uchun jismoniy va raqamli bog'lanishni yaxshilashi kerak. Jismoniy bog'lanish bo'yicha O'zbekiston Jahon bankining 2023 yildagi Logistika samaradorligi indeksida 139 davlat ichida 88-o'rinda turadi. Raqamli bog'lanish bo'yicha esa, 4G/LTE kabi yuqori tezlikdagi mobil internetga kirish hali ham cheklangan, va aholi faqat 40 foizi raqamli to'lovlarni amalga oshiradi.

Raqobatbardoshlik bo'yicha, O'zbekistondagi aksariyat xizmatlar Jahon banki va WTOning Xizmatlar savdosiga cheklovlar bo'yicha Xalqaro indeksi ma'lumotlariga ko'ra, kuchli cheklovlarga uchraydi. Mamlakat bir qator professional xizmatlarni transchegaraviy yetkazib berish uchun hali ham yopiqdir.

Shu bilan birga, "ma'lumotlarni lokalizatsiya qilish" to'g'risidagi qonunlar AKT xizmatlarini transchegaraviy yetkazib berishni sezilarli darajada cheklaydi. Bundan tashqari, telekommunikatsiya va transport kabi ko'plab xizmatlar sektorida hukumat korxonalari bozor raqobati uchun qo'shimcha muammolar yaratmoqda.

Imkoniyatlar bo'yicha, O'zbekistonda texnik ta'limni rivojlantirish va ingliz tilini o'rgatishga e'tibor berish mos ko'nikmalar bazasini shakllantirishga yordam beradi. Biroq, ushbu sa'y-harakatlar kengaytirilishi mumkin. Oliy ta'limga kirish darajasi past qolmoqda.

2022 yilda O'zbekistondagi oliy ta'lim muassasalariga qabul qilish ko'rsatkichi 31,5 foizni tashkil etdi, bu esa Evropaning va Markaziy Osiyoning o'rtacha ko'rsatkichi bo'lgan 80 foizdan kam. Bundan tashqari, AKT bo'yicha asosiy ko'nikmalarga ega aholi ulushi 10 foizdan past.

Shunga qaramay, Toshkentda yaqinda tashkil etilgan IT Park, dunyo darajasidagi internet ulanishini, import qilingan AKT uskunalariga va dasturlariga bojxona to'lovisiz kirishni, raqamli IT universitetini va IT sohasidagi mutaxassislar va startap asoschilari uchun ish vizalarini taqdim etish orqali bog'lanish, raqobatbardoshlik va imkoniyatlar sohasida qanday siyosiy harakatlar taraqqiyotga hissa qo'shishi mumkinligini namoyish etadi.

Xizmatlar sektoridagi tartibga solish islohotlari iqtisodiy o'sishga katta hissa qo'shishi mumkin

2017 yilda hukumat tomonidan boshlangan ambitsiyali islohotlar dasturi O'zbekistonni yuqori daromadli bozor iqtisodiyotiga aylantirish yo'lini tezlashtirdi. Biroq, ushbu transformatsiyani qo'llab-quvvatlash uchun xizmatlar sektorini rag'batlantirishga e'tibor qaratish zarur.

Xizmatlar sektorini liberallashtiruvchi tartibga solish islohotlari iqtisodiy o'sishni yanada tezlashtirishi mumkin. Agar xizmatlar savdosiga cheklovlar O'zbekiston va eng yaxshi davlatlar o'rtasidagi farqni ikki baravar kamaytirilsa, mamlakatning real YaIMi 9 foizga o'sishi, real maoshlar esa o'rtacha 8 foizga oshishi kutilmoqda. Bu esa qashshoqlik darajasini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin.

O'zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga (WTO) qo'shilish bo'yicha davom etayotgan sa'y-harakatlari xizmatlar sektorini liberallashtirish va yangi o'sish manbalarini ochish imkoniyatlarini yaratadi. Ushbu islohotlar O'zbekiston xizmatlar sohasidagi raqobatni yaxshilash va jismoniy va raqamli bog'lanish bilan bog'liq muammolarni hal qilishga yordam beradi. Shuningdek, bu xorijiy investitsiyalar, texnologiyalar va tajribalarni jalb qilishga yordam beradi, bu esa mamlakatning global innovatsion xizmatlarga o'tishida muhim bo'ladi.

Bog'lanish, raqobatbardoshlik va imkoniyatlarni yaxshilashga qaratilgan siyosat O'zbekiston hukumatiga xizmatlar sektorini iqtisodiy o'sishning asosiy dvigateliga aylantirishda yordam berishi mumkin. Bu esa, o'z navbatida, mamlakatning "O'zbekiston 2030" strategik rivojlanish rejasining maqsadlarini amalga oshirishda muhim rol o'ynaydi.