Bosim asbobi? AQSh O'zbekiston bo'yicha Jekson-Venik tuzatmasini bekor qilishda shoshilmayapti.

Jackson-Vanik to'g'ri kiritmasi, 1974 yilda AQSh Kongressi tomonidan qabul qilingan, Sovet Ittifoqi bilan savdoni cheklovchi qoidalarni o'rnatgan, ammo mamlakatning qulashidan so'ng, sobiq sovet respublikalariga, jumladan O'zbekistonga nisbatan davom etgan. Xalqaro huquqshunos Saidaziz Alimov Kun.uz ga ushbu to'g'ri kiritmaning O'zbekiston va Amerika savdo munosabatlariga haqiqiy ta'siri haqida gapirib berdi. U, agar AQSh O'zbekistonga strategik hamkor sifatida qarasa, ushbu to'g'ri kiritmani bekor qilish kerak deb hisoblaydi.

https://kun.uz/ru/news/2025/01/23/instrument-davleniya-ssha-ne-speshat-otmenyat-popravku-djyeksona-venika-v-otnoshenii-uzbekistana2025-01-24 08:52:13

Yangi Amerika administratsiyasi Donald Trumpning, Markaziy Osiyo respublikalariga nisbatan o'zgartirishni saqlashni o'tmishning merosi deb biladi.

«Eshiting, bu o'tgan davrning relikti. Odamlar buni inson huquqlari sohasida imtiyozlar olish yoki Markaziy Osiyo davlatlarini Rossiya va unga o'xshashlarga qarshi biz bilan ko'proq harakat qilishga majburlash uchun bosim vositasi sifatida saqlashni talab qilmoqda. Ammo, o'ylaymanki, ba'zi hollarda bu o'tmishning ahmoqona relikti», – dedi AQSh davlat kotibi Marko Rubio.

Nima uchun bu huquqiy norma hali ham amal qilmoqda, Sovet Ittifoqi parchalanishiga qaramay?

Alimov tushuntirdi, AQShda tovarlar eksporti va importi, shu jumladan boj to'lovlarini tartibga soluvchi savdo qonuni mavjud. Jekson-Venik o'zgartiruvi bu qonunga o'zgartirishlar kiritib, bozor iqtisodiyoti bo'lmagan davlatlarga savdoda eng qulay shartlar berishni taqiqlaydi.

Mutaxassis ta'kidlashicha, bu norma avvalambor, ma'lum aholi guruhlarining immigratsiya muammosi bilan bog'liq ravishda Sovet Ittifoqiga qarshi kiritilgan. Biroq, u Sovet Ittifoqi parchalanishidan keyin ham amal qila davom etdi. Davlatlar suverenitetga ega bo'lganiga qaramay, O'zbekiston hali ham bu o'zgartirishga ta'sir etadigan davlatlar qatorida. Ammo, Alimovning fikriga ko'ra, ushbu cheklovning oqibatlari unchalik ahamiyatga ega emas.

Misol sifatida Qozog'iston va Ozarbayjonni keltirish mumkin, ular ham o'zgartirish ta'sirida qolmoqda, lekin shu bilan birga AQSh bilan savdo aloqalarini faol ravishda rivojlantirmoqda. Amerikan biznesi ushbu davlatlarda faoliyat yuritmoqda.

Alimov fikricha, Jekson-Venik o'zgartiruvi AQSh bilan ikki tomonlama munosabatlarga jiddiy ta'sir ko'rsatmaydi. Agar O'zbekiston AQSh uchun strategik hamkord bo'lsa, bu o'zgartirishning davom etishi ma'nosiz. Eng muhimi, ikki marta soliqqa tortishdan qochish bo'yicha kelishuv imzolash bo'lardi, bu esa mamlakatga amerikalik investitsiyalarni sezilarli darajada oshirishi mumkin.

Jekson-Venik o'zgartiruvi to'g'ridan-to'g'ri Sovet Ittifoqini eslamaydi, balki bozor iqtisodiyoti bo'lmagan davlatlarga taalluqlidir. Shuning uchun, Sovet Ittifoqi parchalanishidan keyin ham O'zbekiston kabi davlatlar uning ta'siriga tushib qoladi, ularning bozor iqtisodiyotiga o'tish to'g'risidagi e'lonlariga qaramay. Markaziy Osiyo davlatlariga nisbatan ushbu o'zgartirishdan chiqarish masalasi 2012 yilda AQSh Kongressiga taqdim etilgan hisobotda ko'tarilgan edi. O'sha paytda ushbu normani qo'llashni qayta ko'rib chiqish zarurligi muhokama qilinayotgan edi, chunki Markaziy Osiyo allaqachon bozor iqtisodiyoti bo'lgan bozorni tashkil etadi va immigratsiya muammolari o'z ahamiyatini yo'qotdi.

Shunga qaramay, mamlakatni Jekson-Venik o'zgartirishidan chiqarish jarayoni AQSh Kongressining ma'qullashini talab qiladi, bu esa murakkab siyosiy jarayondir.