«Jazoning maqsadi nima?» — ma'muriy hibs, sudyalar va adolat haqida keng intervyu.

Munozara mavzusida Chilonzor tumani sudyasi Sarvar Mamadiyev, huquq himoyachisi Abdurahmon Tashanov va advokat Abdumalik Abdullayev ishtirok etdilar. Shuningdek, Ichki ishlar vazirligi vakili taklif qilingan, ammo idora mutaxassisni ishtirok etish uchun ajratish imkoniyati yo‘qligini ma’lum qildi.

Statistika ma'lumotlariga ko‘ra, 2020 yilda 35 mingdan ortiq odam ma'muriy hibsga olinmoqda. 2023 yilda bu raqam 80 mingdan oshdi va 2024 yilning birinchi yarim yilligida 45 mingdan ortiq odam bunday jazoga tortildi. Afsuski, ma'muriy hibsga olish har yili ortib bormoqda. Huquq himoyachilari va jamoatchilik fikriga ko‘ra, ba'zi hollarda bu jazolar kuch tuzilmalari tomonidan o‘z maqsadlari uchun foydalanish vositasi bo‘lib qolmoqda.

Huquq himoyachilari so‘nggi paytlarda fuqarolar ko‘proq "kichik xuliganlik" va "ichki ishlar xodimlarining qonuniy talablariga bo‘ysunmaslik" moddalari bo‘yicha ma'muriy hibsga olinayotganini ta’kidlaydilar. Sudya o‘z amaliyotida ma'muriy hibsga olish holatlarining aksariyati "jamoat joylarida spirtli ichimliklarni ichish" moddasida takroriy huquqbuzarliklar bilan bog‘liq ekanligini aytdi.

Sarvar Mamadiyev, shuningdek, ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi Kodeksni zamonaviy talablar bilan mos keladigan tarzda asosli qayta ko‘rib chiqish zarurligini ta’kidladi.

– Sudya ma'muriy huquqbuzarlik uchun jazoni belgilashda nimaga e’tibor beradi, agar 15 sutkagacha hibsga olish belgilangan bo‘lsa? Sudyaga tashqi bosim bo‘lishi mumkinmi?

Sarvar Mamadiyev, Toshkentning Chilonzor tumani jinoyat sudyasi:

– Sudya qonun doirasida harakat qiladi va uning chegaralaridan chiqib ketishi mumkin emas. Sud qaroriga uchta talab qo‘yiladi: u qonuniy, adolatli va asoslidir.

Qonuniylik degani, biz ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi Kodeksga va uning asosidagi hujjatlarga qat'iy amal qilishimiz kerak.

Asosli degani esa, har bir qaror dalillar bilan tasdiqlanishi lozim; qonunbuzarlik yoki anti-jamoat xatti-harakatlarini tasdiqlovchi haqiqiy faktlar bo‘lishi zarur. Sudyaning qarori dalillar bilan mustahkamlanishi kerak.

Adolat — bu ko‘proq subyektiv mezon. Qonun jazoni — jarimadan 15 sutkagacha hibsga olish — harakat bilan solishtirganda ortiqcha bo‘lmasligini belgilaydi.

Jazo konkret vaziyatga qarab tanlanadi: afsuslanish borligi, shaxs o‘z aybini anglaydimi, uning harakati uning xulq-atvoriga ta’sir qiladimi. Shuningdek, uning ijtimoiy holati ham hisobga olinadi. Ushbu omillar asosida sudya o‘z ichki e’tiqodlariga tayangan holda qaror qabul qiladi.

Tashqi bosimga keladigan bo‘lsak, sudya ma'muriy ishlar bo‘yicha hokimiyat organlaridan mustaqildir. Masalan, jinoyat ishlarida hibsga olish to‘g‘risidagi ariza sudga rasmiy ravishda keladi. Ma'muriy ishlar bo‘yicha bunday narsa yo‘q — aniq jazoni belgilash uchun hujjatlar yo‘q. Ammo amalda bosim yoki iltimoslar bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda sudya mustaqil ravishda qaror qabul qiladi, o‘z imzosini qo‘yadi va buning uchun javob beradi. Hatto bosim bo‘lsa ham, hech kim ochiqdan-ochiq tahdid qilmaydi, qurol ko‘rsatmaydi, "Hibsga ol, aks holda..." deb aytmaydi. Barcha narsa sudyaning halolligiga, uning shaxsiga va qasamyodga sodiqligiga bog‘liq.

Abdumalik Abdullayev, advokat:

— Amaliyotda bosim yo‘q deb aytish mumkin emas. Kichik xuliganlik yoki boshqa huquqbuzarliklarda gumondor sudga kelmasidan oldin ularga 10 yoki 15 sutka hibsga olish belgilanishi aytilgan holatlar bo‘ldi. Ko‘pincha sud qarori bu so‘zlar bilan mos kelardi. Shuning uchun bosim mavjudligini inkor etish mumkin emas. Amaliyotda 15 sutkalik ma'muriy hibslar ba'zan ma'lum organlarning manfaatlari uchun ishlatiladi, bu esa ularning vazifalarini bajarish uchun.

Abdurahmon Tashanov, huquq himoyachisi :

– Sudyalardan asosiy mas'uliyatni olib tashlash va ularni shunchaki ko‘rsatmalarni bajargan odamlarga aylantirish mumkin emas. Sudya shaxs sifatida, davlat hokimiyatining bir qismi sifatida, har doim o‘z pozitsiyasini saqlab qolishi kerak. Haqiqat va adolatni o‘rnatish oson emas. Ya'ni, sizni hibsga olishlari mumkin, lekin buni ham amalga oshirishlari mumkin.

Biroq sudya, masalan, o‘z pozitsiyasi va maqomi bilan, qonunga va siyosatga aralashmaslik nuqtai nazaridan har qanday natijaga erishadi. Yaqinda ijtimoiy tarmoqlarda birinchi instansiya sudida G‘ayrat Dustovni hibsga olgan sudya haqida muhokama bo‘lib o‘tdi. Biz ushbu sudyaning bir ishini tahlil qildik. U bir kishini 18 yil qamoqqa hukm qildi, lekin bir yildan so‘ng bu kishi oqlandi. Agar bunday holatlar Jinoyat kodeksi yoki qonunlar bo‘yicha o‘rganilmasa, bu beparvo sudyaga mukofot bo‘ladi. Boshqa tomondan, qiyin davrlar bo‘lganini, bosim kuchli bo‘lganini aytish mumkin va sudya shunchaki ko‘rsatmalarga amal qilgan. Lekin sudya "Men bu ishdan ketaman, menga bu kerak emas, men kimnidir 18 yil hayotidan mahrum qilmayman" deb rad etishi mumkin edi. Agar u ruhiy zaiflik ko‘rsatgan bo‘lsa, u jazoga tortilishi kerak. Dustov ishidagi sudya, asosan, hokimiyatga nisbatan ishonchni yo‘qotdi. Sudya o‘z kasbining mas'uliyatini va o‘z qarorlari insonlar taqdiriga ta'sirini tushunishi kerak.

Bundan tashqari, hozirgi boshqaruv tizimida va yondashuvlarda hamma uchun yoqish qiyin. Sudyalar, jurnalistlar-bloggerlar va Dustov kabi fuqarolar azob chekishmoqda. Shuning uchun jamiyat muammolarini hokimiyat darajasiga ko‘tara oladigan intellektual markazlarni yaratish zarur. Bizda prezident va xalq o‘rtasida katta masofa paydo bo‘ldi — unga turli struktura va tashkilotlar aralashdi, vaziyatni bunday holatga keltirdi.

Abdumalik Abdullayev :

– Bu yerda bir nuqtani hisobga olish kerak: agar sud qarori keyinchalik o‘zgartirilsa yoki bek