"Qachon o'ng qoshga urishsa, chapni qo'yish shart emas" — sukut va advokat huquqi haqida.

Kun.uz bir intervyu tashkil etdi, unda ma'muriy huquqbuzarliklar uchun jazolar tayinlash mavzusi muhokama qilindi. Unda Chilonzor tumani sudyasi Sarvar Mamadiev, huquq himoyachisi Abdurahmon Tashanov va advokat Abdumalik Abdullayev ishtirok etdilar. Suhbat davomida advokatlarning sudlardagi ishtiroki va fuqarolarning huquqlarini himoya qilish masalalari muhokama qilindi.

– Ma'muriy huquqbuzarliklar bo'yicha ishlarni ko'rayotgan sudlarda advokatlarning ishtiroki majburiy emas. Shu sababli, 15 kunlik hibsga olish jazosi berilayotgan ko'pchilik shaxslar sud jarayonida advokatsiz ishtirok etishadi. Sud qarori keyinchalik jamoatchilikka ma'lum bo'ladi va shov-shuvga sabab bo'ladi. Nima uchun ma'muriy ishlar bo'yicha advokatlarning ishtiroki majburiy emas?

Abdumalik Abdullayev, advokat:

– Davlatdan yuridik yordam ko'rsatish to'g'risidagi qonun mavjud. Unda davlat hisobidan yuridik yordamni kimlar olishlari aniq belgilangan. Ya'ni, ma'muriy hibsga olishni nazarda tutuvchi huquqbuzarliklar uchun javobgarlikka tortilgan, agar ular kam ta'minlangan bo'lsa. Qonunga muvofiq, ular belgilangan tartibda ro'yxatdan advokat xizmatlarini so'rab murojaat qilishlari mumkin.

Biroq, qonunda bo'shliq mavjud: shaxs advokat so'rashi uchun uning huquqlari tushuntirilishi kerak. Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksning 294-moddasida, shaxsga advokat xizmatlaridan foydalanish huquqlari tushuntirilishi kerakligi ko'rsatilgan. Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi protokol tuzishda ham barcha huquq va majburiyatlar batafsil tushuntirilishi kerak. Ammo protokollarga e'tibor bersak, fuqarolarga huquqlarini hech kim tushuntirmaydi. Shu sababdan, ba'zi odamlar o'z huquqlari va advokat xizmatlaridan foydalanish imkoniyatidan bexabar.

Agar qonunga rioya qilinsa, davlat advokatlarining ma'muriy ishlar bo'yicha ishtiroki faqat quyidagi hollarda majburiy bo'ladi: shaxs tegishli ariza bergan bo'lsa, u kam ta'minlangan bo'lsa va huquqbuzarlik uchun jazolar ma'muriy hibsga olishni nazarda tutsa. Bu yerda asosiy nuqta shundaki, davlat organi vakili va ma'muriy javobgarlikka tortilishi mumkin bo'lgan shaxs o'rtasidagi o'zaro aloqa jarayonida uning huquqlari tushuntirilishi lozim. Agar huquqlar tushuntirilgan bo'lsa, advokatni jalb qilish to'g'risidagi qaror ushbu shaxsning ixtiyoriga qoladi.

Sarvar Mamadiev, Chilonzor tumani sudyasi:

– Ma'muriy huquqbuzarliklar bo'yicha, agar ma'muriy hibsga olish qo'llanilsa, davlat har doim bir tomonda bo'lmaydi. Ikkinchi tomonda da da'vo qiluvchi – fuqarolar bo'lishi mumkin. Agar bu shaxs yuridik himoya olishni xohlasa, men ishni to'xtataman. Himoyachi ish materiallari bilan tanishgach va yuridik yordam ko'rsatishga tayyorligini bildirgach, biz ishni davom ettiramiz.

Qonunlarga muvofiq, ma'muriy hibsga olishni nazarda tutuvchi ishlar 24 soat ichida ko'rilishi kerak. Shaxs hibsda bo'lganligi sababli, biz ishni o'n kun davomida ko'rishimiz mumkin emas. Agar uning aybi isbotlanmasa, u ozod qilinishi kerak, chunki jamiyatdan izolyatsiya qilish eng qattiq choradir.

Ikkinchi savol – advokatning majburiy ishtiroki. Bu savolga Jinoyat-protsessual kodeksida (JPK) javob topish mumkin. JPKda advokatning ishtiroki majburiy bo'lgan to'qqizta holat sanab o'tilgan. Ularning to'rtasida himoyachidan voz kechilgan taqdirda ham sudya yoki prokuror advokat ishtirokini belgilashlari mumkin. Bizning qonunchiligimizda, xususan JPKda, hibsga olish chorasi qo'llaniladigan hollarda advokat ishtiroki majburiy ekani belgilangan. Ushbu qoidani ma'muriy javobgarlik kodeksiga ham tatbiq etish kerak. Agar ma'muriy huquqbuzarlik uchun jazo hibsga olish bilan bog'liq bo'lsa, professional himoyachining ishtiroki majburiy bo'lishi kerak.

Sudya sifatida aytishim mumkinki, advokatlar ishtirok etadigan ishlarni ko'rish osonroq. Advokat sudga ikki tarafning dalillarini baholashda yordam beradi va adolatli qaror qabul qilishga yordam beradi.

Abdumalik Abdullayev:

– 2025 yil 1 yanvardan davlat hisobidan yuridik yordam ko'rsatadigan advokatlar ro'yxati tuzildi va hozirda bu ro'yxatga 1000 dan ortiq advokatlar kiritilgan. Endi faqat ushbu ro'yxatdagi advokatlar davlat hisobidan ishlar bo'yicha ishtirok etishlari mumkin. Bu, sudyalar yoki tergovchilar "navbatchi" advokatlarni jalb qilgan taqdirda, ushbu advokatlar davlat tomonidan to'lanadigan haqni olmaydilar, deganidir. Bundan tashqari, agar tergov jarayonida bu qonun talablari buzilsa, to'plangan dalillar "qabul qilinmaydigan" deb topilishi mumkin, chunki ularni yig'ish jarayonida qonun talablariga rioya qilinmagan.

– Ma'muriy ishlarni ko'rishda sudning ish vaqti hisobga olinadimi? Va huquqbuzar deb tan olingan shaxsning yaqinlari yoki qonuniy vakiliga xabar berish majburiyati mavjudmi?

Sarvar Mamadiev, sudya:

– Sudga ma'muriy huquqbuzarlik bo'yicha material kelganda, agar jazolar hibsga olishni nazarda tutsa, biz bu materialni 24 soat ichida ko'rishimiz kerak. Hozirda bunday tahlil o'tkaziladimi? Ha. Masalan, 2025 yil 1 yanvardan Prezident farmoni asosida ma'muriy huquqbuzarliklarni ko'radigan sudyalar alohida ajratilgan. Oldin, jinoyat ishlarini ko'rayotgan sudyalar ham ma'muriy ishlarni ko'rishar edi, hibsga olish jazolarini belgilashar edi yoki prokurorning arizasi asosida shaxsning konstitutsiyaviy huquqlarini cheklash haqida qaror chiqarar edi. Hozirgi yondashuv boshqacha bo'ldi. Tergov sudyalari joriy etildi.

Buni qanday tushuntirish mumkin? Tasavvur qiling, siz bir nechta og'ir va ayniqsa og'ir jinoyat ishlari bo'yicha muhokamani tugatdingiz, so'ngra sizga ma'muriy materiallar beriladi. Siz o'zingizni qanday his qilasiz? Masalan, agar siz ilgari Alisher Navoiy "Xamsa" asarini o'qiyotgan bo'lsangiz, 15 sahifalik kichik bir hikoyani diqqat bilan o'qiy olas